Prawa zwierząt, obok ochrony środowiska stanowią integralną część praw człowieka. Prawa zwierząt są prawami człowieka, a prawa człowieka są prawami zwierząt.
Filozofia praw zwierząt
Stoicyzm
Początkowo w okresie przedklasycznym i częściowo klasycznym prawo natury obejmowało wszystkie istoty żywe. Justynian w swojej kodyfikacji również nawiązywał do szerszego pojmowania prawa natury w stoicyzmie. Prawo natury rozumiano jako reguły kierujące wszystkimi istotami żywymi i tym samym reguły te organizowały ich życie. Sama filozofia stoicka nie była wolna od wad i sprzeczności. Wynikały one ze ścisłego związku z ideologiczną obroną systemu niewolnictwa.
Teoria praw zwierząt przechodziła różne ewolucje. Wszystkie te filozoficzne obrazy pojmowania danego prawa jako przynależnego bądź też nie, zależały od podejścia człowieka. Nie miały one umocowania w żadnych dogmatach, którym można by było przypisać ponadczasowość. Tak jak można ponadczasowość przypisać prawu naturalnemu. Prawu które bezsprzecznie wywodzone jest od teorii wszech natury i natury człowieka. Ideał etyczny tej teorii oparty był przez Rzymian na zasadzie słuszności (aequitas), wolności (libertas) i godności (honestas).
Prawo natury było postrzegane jako zawsze słuszne i dobre
(semper aequm ac bonum est)
Oświecenie
Zmiany we współczesnej filozofii w obronie zwierząt miały miejsce pod koniec XVIII w., głównie za sprawą koncepcji humanitarnych i utylitarnych. Wśród najbardziej znanych należy przytoczyć:
- Woltera, który za barbarzyństwo uważał żywienie się ciałem i krwią zwierząt;
- Jean – Jacques Rousseau twierdził, że istocie zdolnej do doświadczenia przyjemności i cierpienia przysługują prawa; dlatego postulował objęcie prawami naturalnymi także zwierząt z powodu ich świadomości;
- Jeremy Bentham twierdził, że zwierzęta mają swoje własne prawa i interesy nie dlatego, że są rozumne, lecz dlatego, że mogą odczuwać cierpienie;
- Wsparcie praw zwierząt wyrażał również Darwin; wskazując, że „nie ma fundamentalnej różnicy między człowiekiem a wyższymi zwierzętami pod względem ich zdolności umysłowych… niższe zwierzęta, podobnie jak człowiek, wyraźnie odczuwają przyjemność i ból, szczęście i nieszczęście”. Twierdził, że zwierzęta inne niż ludzie należy traktować jako naszych kuzynуw, zdolnych do odczuwania bуlu i emocji, a zatem zasługujących na ochronę prawną.”
Początki legislacji praw zwierząt
Na świecie
W XIX w. Uchwalono szereg przepisów mających na celu ochronę zwierząt przed okrucieństwem. Obejmowało to ustawę Cruel Treatment of Cattle Act 1822 i Animals Act 1835. Pierwsza z nich uznawała za przestępstwo „bicie, maltretowanie lub złe traktowanie jakiegokolwiek konia, (…), krowy, jałówki, wołu, owcy (…)”. Ten ostatni rozszerzył ustawę z 1822 r. Na byki, psy, niedźwiedzie i owce. Zakazał również znęcanie się nad niedźwiedziami w ramach bear baiting i walk kogutów.
W Polsce
W XIX wieku również i na ziemiach polskich, pozostających pod zaborami, obowiązywały pewne prawa chroniące zwierzęta. Podstawy nowoczesnej ochrony zwierząt stworzyła ustawa chroniąca świstaki i kozice górskie uchwalona w 1868 roku przez sejm krajowy w Galicji.
W Polsce, już po odzyskaniu niepodległości, również istniały przepisy biorące w ochronę zwierzęta – głównie za sprawą rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 roku. Rozporządzenie uznawało znęcanie się nad zwierzętami za wykroczenie karane karą grzywny lub aresztu. Znajdowało ono zastosowanie do zwierząt udomowionych, ptactwa, ryb, płazów i owadów.
Początki organizacji działających na rzecz praw zwierząt
W XIX w. Zaczęły powstawać również pierwsze stowarzyszenia na rzecz praw zwierząt i poprawy jakości ich życia.
Epoka postindustrialna
Aktualne tezy głoszące „prawa zwierząt nie istnieją” są pokłosiem epoki postindustrialnej. Niewątpliwie był to czas rozwoju, wzrostu produkcji i intensyfikowania metod upraw. Jednak w rezultacie przyniósł wzrost liczby zwierząt hodowlanych, a przede wszystkim uprzemysłowienie okrucieństwa stosowanego na przemysłową skalę.
Dopiero druga połowa XX dzięki prężnemu rozwojowi naukowemu przyniosła możliwość odwrócenia skutków wcześniejszych złych decyzji wpływających negatywnie na środowisko. Wśród nich znalazła się uchwalona przez Międzynarodową Federację Praw Zwierząt w 1978 r. Światowa Deklaracja Praw Zwierząt, zatwierdzona następnie przez UNESCO. Przesłaniem, jakie niesie za sobą deklaracja, jest uznanie, że zwierzę nie jest rzeczą. Wszystkie zwierzęta mają prawo do życia, szacunku, wolności, a od człowieka mają prawo oczekiwać poszanowania, opieki i ochrony.
Prawa zwierząt w sądownictwie
Podejmowano próby rozszerzenia prawa człowieka na naczelne. W 2000 roku Sąd Najwyższy stanu Kerala wydał opinię, w której stwierdził: „Naszym podstawowym obowiązkiem jest nie tylko okazywanie współczucia (…) ale także uznanie i ochrona ich praw.”
W styczniu 2015 roku sąd w Argentynie rozpatrzył sprawę Sandry orangutana. Była przetrzymywana w nędznych warunkach w zoo w Buenos Aires przez 20 lat. Argentyńskie Stowarzyszenie Zawodowych Prawników złożyło w imieniu Sandry pozew o status habeas corpus. Argentyńska Federalna Izba Kasacji Karnej stwierdziła, że Sandra była „istotą nieludzką”. Uznano, że przysługują jej podstawowe prawa, takie jak życie, wolność i wolność od krzywd psychicznych i fizycznych. W rezultacie trafiła do ośrodka ratowniczo-rehabilitacyjnego.
Czy w systemach prawa nie ma miejsca na prawa zwierząt?
W mojej ocenie, całość debaty dotycząca odmowy posiadania przez zwierzęta praw sprowadza się do pojmowania prawa jedynie jako prawa pozytywnego. Istnieje pewna skłonność do ujmowania praw zwierząt jedynie jako części istniejącego ustawodawstwa dotyczącego dobrostanu zwierząt. Wielu autorów przyznaje, że ujmowanie podstawowych praw zwierząt w ramach uregulowanych obowiązków dotyczących dobrostanu zwierząt nie jest wystarczające.
Prawo procesowe
Ze strony procesowej pojawiają się argumenty dotyczące „luki w egzekwowaniu praw” przez zwierzęta. Argument ten jest o tyle łatwy do obalenia, że wymaga zwykłej ludzkiej uczciwości. Przejawem jej byłoby ułatwienie reprezentowania zwierząt we własnym imieniu, oraz stworzenia skutecznych mechanizmów egzekwowania ochrony prawnej zwierząt na drodze sądowej. Jest to wielokrotnie podnoszone przez organizacje rzeczniczych oraz pełnomocników procesowych działających na rzecz zwierząt. Podstawowe prawa zwierząt muszą gwarantować prawa proceduralne, takie jak dostęp do sądu, aby były skutecznie egzekwowalne.
Prawo materialne
W aspekcie merytorycznym uznawane prawa zwierząt powinny wzmocnić ochronę zwierząt na trzech poziomach, poprzez:
- ustanowienie równości broni,
- poszerzenie zakresu ochrony o bardziej podstawowe gwarancje,
- zwiększenie ciężaru uzasadniania naruszeń.
Podstawowe prawa zwierząt powinny być wzmocnione poprzez traktowanie ich jako równoważnych praw, a zatem mogących kolidować na równych warunkach. Obecna struktura prawa doprowadza do nierówności oraz nadaje priorytet interesom człowieka nad interes zwierząt. Aby osiągnąć pewną formę „równości broni” interes zwierząt musiałby zostać wzmocniony. Na poziomie merytorycznym interes zwierząt ma silną podstawę zakorzenioną w szczególnie ważnych fundamentalnych interesach związanych z prawem natury. Dlatego ważne jest uznanie interesu zwierząt również na poziomie abstrakcyjnym. Konflikt tych interesów będzie istniał zawsze – ważne jest wypracowanie mechanizmów pomagających w ich równoważeniu.
Prawa zwierząt to prawa człowieka
Rozwój ludzkości charakteryzuje się jakby „sprzecznymi prądami”, bo postęp moralny nie nadąża za postępem technicznym, czasem znajduje się wręcz pod znakiem zapytania. Rozwój ten trudno poniekąd nazwać rozwojem cywilizacyjnym
T. Jasudowicza o „ludzkim wymiarze prawa morza”
Dlatego też tak ciężko zgodzić się z ostatnimi tezami Ministerstwa Edukacji i Nauki odnośnie „lewackiej ideologii praw zwierząt”, „prawa zwierząt nie istnieją” i podobnych. Nadszedł czas kiedy człowiek powinien wziąć odpowiedzialność również za teorie które głosi i które kierują jego „nowoczesnym” i „humanitarnym” światem. Należy wrócić do pierwotnych stoickich filozofii i w duchu „nowoczesności” oczyścić z tych naleciałości, które wiązały się systemem niewolniczym. Dobro ludzi jako gatunku wymaga dostrzeżenia współzależność praw człowieka i praw zwierząt. Powiązanie praw człowieka i praw zwierząt jest śmiałe, jak i konieczne. Mamy świadomość wzajemnych powiązań zdrowia ludzi, zwierząt i ekosystemów – czas aby to podejście stało się szerszym i wybrzmiewało w zdaniu” prawa człowieka to prawa zwierząt, a prawa zwierząt to prawa człowieka.
Prawa zwierząt to konieczność
Prawa zwierząt, obok ochrony środowiska powinny stanowi integralną część praw człowieka ponieważ istnienie i przetrwanie gatunku ludzkiego zależy od innych żywych istot i „jest zatem oczywiste, że zaniedbanie dobrostanu, dobrostanu gatunku zwierząt lub traktowanie zwierzęcia, które je poddaje niepotrzebny ból lub cierpienie ma wpływ na prawo do życia ludzi ”
Współzależność dobrostanu ludzi i zwierząt jest oczywista nie tylko w odniesieniu do zmian klimatycznych, chorób odzwierzęcych i utraty różnorodności biologicznej, ale co więcej, orzeczenie opiera się na „nieodpartych dowodach” pokazujących powiązane mechanizmy przemocy wobec ludzi i zwierząt. Wszelkie naruszenia praw zwierząt w szczególności „Okrutne traktowanie i zaniedbanie dobrostanu zwierzęcia w niewoli lub wystawianie go na warunki, które nie odpowiadają potrzebom behawioralnym, społecznym i fizjologicznym zwierząt” również stanowi „Naruszenie prawa do życia człowieka”. Ten związek między prawami zwierząt a prawami człowieka „nakłada na państwo i jego władze obowiązek wystrzegania się okrutnego i nielegalnego traktowania zwierząt”.
Petycja w sprawie powołania Unijnego Komisarza ds. Dobrostanu Zwierząt
Jeżeli jesteś osobą, której na sercu leży los zwierząt, i chcesz zawalczyć o ich prawa – jest taka szansa. W ramach działań rzeczniczych pojawiła się petycja w sprawie powołania unijnego Komisarza ds. Dobrostanu Zwierząt!
W celu ułatwienia postępu w tym zakresie Europejski i Europejczycy domagają się, aby dobrostanowi zwierząt nadano większe znaczenie przez wyraźne określenie odpowiedzialności za te kwestie w nazwie odpowiedniej dyrekcji generalnej i stanowiska właściwego komisarza UE.
Sądzisz, że prawa zwierząt to konieczność, powiedz innym o tym w komentarzu na Instagramie lub Facebooku.
Źródła:
- R. Tokarczyk, Historia Filozofii Prawa, 1999 Białystok, dostęp: https://tiny.pl/rs7w1
- Filozofia praw zwierząt, dostęp: https://www.alaw.org.uk/philosophy-of-animal-rights/
- Towards a Theory of Legal Animal Rights: Simple and Fundamental Rights, dostęp: https://academic.oup.com/ojls/article/40/3/533/5862901
- Rights of Nature, Rights of Animals, dostęp: https://harvardlawreview.org/2021/03/rights-of-nature-rights-of-animals/
- The Elephant in the (Court)Room: Interdependence of Human and Animal Rights in the Anthropocene, dostęp: https://www.ejiltalk.org/the-elephant-in-the-courtroom-interdependence-of-human-and-animal-rights-in-the-anthropocene/
- Wyrok SN w Pakistanie w sprawie słonia, dostęp: https://www.corteidh.or.cr/docs/opiniones/seriea_23_ing.pdf
- Historia prawnej ochrony zwierząt w Polsce i na świecie – jak to się zaczęło?, dostęp: https://www.otwarteklatki.pl/blog/historia-prawnej-ochrony-zwierzat-w-polsce-i-na-swiecie-jak-to-sie-zaczelo