Śnieg w prawie

Wstęp

Ostatnie zimy nas nie rozpieszczały. Śniegu było jak na lekarstwo. Śnieg w prawie natomiast występuje. W ostatnich latach wytworzyłam w swojej nomenklaturze nowe pojęcie „zima kontrolowana”. Oznaczało tylko tyle, że śniegu w mieście nie widziałam już prawie 5 lat. Ostatni tydzień był prawdziwą niespodzianką. Niemniej jednak w „rzeczywistości bez śniegu”, chcąc uświadczyć zimy trzeba było wsiąść z samochód. Śnieg był w okolicach Gór Sowich, Jakuszyc czy Karpacza.

Wszyscy pamiętamy katastrofę budowlaną w Katowicach z 2006 r. Wyszukiwarka google sama sugeruje to, jako drugi wynik wyszukiwania już po wpisaniu „katastrofa budowlana …”. W mojej pamięci to był pierwszy czas, kiedy w naszym kraju zaczęto się zastanawiać czy „śnieg” jest jakoś uregulowany. Odkryto, że na pewnych osobach, podmiotach ciążą obowiązki związane z utrzymaniem czystości, które zapewnia bezpieczeństwo. 

Przywołany ostatni śnieg (ten z 2021), wywołał lawinę ekscytacji, zwłaszcza u młodych saneczkarzy i ich rodziców znużonych kolejnymi obostrzeniami. We mnie wzbudził niepokój czy nie rozleniwiliśmy się przez te klika bez-zimowych lat. Czy dalej pamiętamy jak śnieg jest uregulowany w porządku prawnym? 

Unijna klasyfikacja śniegu

Trochę ciekawych pojęć z prawa unijnego ¹:

a) ubity śnieg – śnieg, który został ubity w stałą masę, w której opony przejeżdżającego samolotu, przy ciśnieniu i obciążeniu eksploatacyjnym, nie spowodują znaczącego dalszego ubicia ani wgłębienia;

b) suchy śnieg – śnieg, z którego nie da się łatwo uformować kuli śniegowej ²;

c) szadź/szron – kryształki lodu powstałe z wilgoci zawartej w powietrzu na powierzchni, której temperatura jest równa temperaturze zamarzania lub jest od niej niższa; szadź/szron różni się od lodu tym, że jego kryształki tworzą się niezależnie i w związku z tym mają bardziej ziarnistą strukturę;

d) lód – woda, która zamarzła, lub ubity śnieg, który przekształcił się w lód w zimnych i suchych warunkach;

e) topniejący śnieg – śnieg nasycony wodą ³ do tego stopnia, że woda wypływa z podniesionej garstki lub rozpryskuje się po mocnym nadepnięciu;

f) stojąca woda – woda o głębokości ponad 3 mm;

g) mokry lód – lód, na którego powierzchni występuje woda, lub topiący się lód;

h) mokry śnieg – śnieg, który zawiera wystarczającą ilość wody, aby uformować zbitą, twardą kulę śniegową, z której jednak nie będzie wyciekać woda.

Śnieg w polskich aktach wykonawczych

W polskim prawodawstwie też nas nie zawiedli i rozporządzeniem ⁴ ustalono dokładnie, jakie komunikaty hydrologiczne o zaleganiu pokrywy śnieżnej i zawartości wody w pokrywie śnieżnej należy podawać. Zgodnie z §  7 ust. 3 przekazywane komunikaty są w dniach wykonywania pomiarów zawartości wody w pokrywie śnieżnej, w przypadku zalegania pokrywy śnieżnej o grubości, co najmniej 5 cm. 

W załączniku do tego rozporządzenia uregulowano również, że stan zagrożenia meteorologicznego wynika z prognozowania wystąpienia określonych zjawisk. Należą do nich (podam tylko te około śniegowe), m.in. silny mróz (taki poniżej 15°C), roztopy (gwałtowne), oblodzenie, silne opady śniegu dające przyrost pokrywy, zawieje lub zamiecie śnieżnej powodujące gwałtowne narastanie zasp.

Ponadto, z ciekawostek dla sankarzy, w Polsce mamy 5 stopni zagrożenia lawinowego. Lawiny są podzielone od małej (zsuw), przez średnią, dużą, bardzo dużą i ekstremalnie dużą. Wszystko to w zwięzłym rozporządzeniu ⁵, choć tam ustawodawca poszalał z wyobraźnią opisując potencjalne szkody. Tak też dopiero średnia lawina może zasypać, zranić lub zabić człowieka. Natomiast bardzo duża może zasypać i zniszczyć wagon kolejowy, dużą ciężarówkę, kilka budynków. O ludziach ani słowa, ale może to wnioskowanie z mniejszego na większe.

Śnieg w faktach

Co do przepisów porządkowych to rozsiane są one po przeróżnych aktach prawnych. Nie zawsze jest wspomniane słowo „śnieg”, co by nie było za łatwo: 

Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ⁶

Z art. 3 ust. 1 wynika, że utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gminy. Gmina jest zobowiązana m.in. zapobiegać zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych. Czyni to w szczególności przez: zbieranie i pozbywanie śniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości (art. 3 ust. 2 pkt 11)

Rada Gminy uchwala regulamin utrzymania czystości i porządku. Zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. c może określić w nim szczegółowe zasady utrzymania czystości. Należą do nich takie dotyczące uprzątania błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego,

Spór w doktrynie

Pogląd nr 1 dopuszcza wskazanie w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, częstotliwości uprzątania błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego i tak np. WSA w Bydgoszczy w wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r., sygn. II SA/Bd 611/08. Natomiast  pogląd nr 2 wskazuje, że w regulaminie wskazanie częstotliwości jest niezgodne z prawem, tak np. WSA w Kielcach w wyroku z dnia 21 listopada 2019 r., sygn. II SA/Ke 786/19 . 

Pogląd nr 2 jest poglądem przeważającym i ma swoje uzasadnienie w prostym fakcie, że art. 4 ust. 2 mówi o uszczegółowieniu zasad. Natomiast nierzadko zdarza się, że to uszczegółowienie ma miejsce poprzez dopisanie do obowiązków właściciela nieruchomości, że czynności te mają być wykonane „niezwłocznie”. Jest to formuła niedookreślona, która nijak nie wpływa na doprecyzowanie zasad. Ponadto, de facto tworzy nową zasadę, ponieważ ustawodawca nie określił ustawowo częstotliwości wykonywania tych obowiązków. Dlatego – zdaniem obrońców tego poglądu – nie ma możliwości aby wyjść poza ramy ustawowe. 

Obowiązki właściciela

Niemniej jednak ustawodawca określił w art. 5 obowiązki właściciela nieruchomości. W art. 5 ust. 1 pkt 4 obowiązek ten spełnia się poprzez uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości. Ustawodawca przyjmuje, że chodnik to wydzielona część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości. Natomiast, właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym jest dopuszczony płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych;

Dalej, w art. 5 ust 3 są opisane tożsame obowiązki dotyczące śniegu przedsiębiorców użytkujących torowiska, w ust. 4 dotyczące zarządcy drogi publicznej.   Obowiązki utrzymania czystości i porządku na drogach publicznych należą do zarządu drogi. W każdym innym przypadku nieopisanym w art. 5 ust. 1 – 4 obowiązek ten należy do gminy (tak art. 5 ust. 5)

Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 24 listopada 2017 r., sygn. III CZP 38/17 jasno się wypowiedział, że „Gmina ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikającą z nieuprzątnięcia błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości w razie nienależytego sprawowania nadzoru nad wykonaniem przez właściciela obowiązku wynikającego z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 1289).” 

Przepisy porządkowe organów administracji

Organy administracji wydają przepisy porządkowe i tak przykładowo:

Rozporządzenie nr 12/09 Wojewody Śląskiego z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie obowiązku usuwania śniegu i lodu z obiektów budowlanych ⁷. W §  1 ust. 1 zobowiązano właścicieli, zarządców i administratorów obiektów budowlanych do monitorowania pokrywy śnieżnej lub lodowej zalegającej na dachach, stropodachach, tarasach użytkowych, balkonach lub tym podobnych elementach budynków mających znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa użytkowania.

Zarządzenie Porządkowe Nr 1/2006 Prezydenta Miasta Katowice z dnia 30 stycznia 2006 r. w sprawie usuwania śniegu i lodu na terenie miasta Katowice ⁸. W §  1 zobowiązano właścicieli, zarządców i administratorów budynków i innych obiektów budowlanych do zorganizowania w trybie pilnym usunięcia śniegu oraz lodu z dachów, rynien, balkonów, gdzie zalegający bądź spadający śnieg i lód mogą stanowić zagrożenie bezpośrednio dla obiektu lub przebywających w nich bądź w pobliżu ludzi.

W tym miejscu trzeba przywołać art. 61 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane ⁹ w którym właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany: zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych odziaływujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury.

Do czynników takich należą: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych. Będą to także pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska.

Prawo o ruchu drogowym ¹⁰

Coś dla rowerzystów – art. 33 ust. 5 pkt 3 korzystanie z chodnika lub drogi dla pieszych przez kierującego rowerem jest dozwolone wyjątkowo, gdy warunki pogodowe zagrażają bezpieczeństwu rowerzysty na jezdni (śnieg, silny wiatr, ulewa, gołoledź, gęsta mgła), z zastrzeżeniem ust. 6.

Coś dla kierowców pługopiaskarek – zgodnie z art. 54 ust. 1 Pojazd wykonujący na drodze prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne powinien wysyłać żółte sygnały błyskowe. Natomiast  na podstawie ust. 2 pkt 1 kierujący pojazdem, może  (nie musi) pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności, nie stosować się do przepisów o obowiązku jazdy na jezdni lub przy jej prawej krawędzi oraz o zatrzymaniu i postoju. Jednakże na jezdni jednokierunkowej oraz poza obszarem zabudowanym, podczas oczyszczania drogi ze śniegu, dopuszcza się również jazdę przy lewej krawędzi jezdni.

Coś dla górskich podróżników – zgodnie z art. art. 66 ust. 3 używanie łańcuchów przeciwślizgowych na oponach jest dozwolone tylko na drodze pokrytej śniegiem.

Ustawa o drogach publicznych ¹¹

Ustawodawca się postarał i w art. 4 pkt 20 ustalił, że utrzymanie drogi to wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej.  

Kto jest odpowiedzialny za tę zabawę? Zgodnie z art. 19 ust. 1 – zarządca drogi. Wbrew pozorom nie jest on aż tak mityczny, bo już w art. 19 ust. 2 mamy ogólną regułę wskazującą, że 

Zarządcami dróg (z poczynionymi w ustawie zastrzeżeniami) są dla dróg:

1) krajowych – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad;

2) wojewódzkich – zarząd województwa;

3) powiatowych – zarząd powiatu;

4) gminnych – wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Prawo wodne ¹²

W art.  77 ust. 1 pkt 2 ustawodawca zakazuje spławiania do wód śniegu wywożonego z terenów zanieczyszczonych. Należą do nich w szczególności centra miast, terenów przemysłowych, terenów składowych, baz transportowych, dróg o dużym natężeniu ruchu wraz z parkingami. Zabronił także składowania śniegu na terenach położonych między wałem przeciwpowodziowym a linią brzegu wód lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wód. 

Dalej w art. 84 ust. 4 pkt 1 zakazuje się rolniczego wykorzystania ścieków gdy grunt jest zamarznięty, zalany wodą, nasycony wodą lub przykryty śniegiem, z wyjątkiem dna stawów ziemnych wykorzystywanych do chowu i hodowli ryb.

Nieprzestrzeganie zakazów ma odzwierciedlenie w przepisach karnych ustawy i tak w art. 478 pkt 6 kto wbrew przepisom art. 77 ust. 1 spławia do wód śnieg wywożony z terenów zanieczyszczonych podlega karze grzywny.

Kodeks wykroczeń ¹³

Nie zapomniano również nas trochę „postraszyć”, ale to dobrze. Zgodnie z art. 101 kto uchyla się od obowiązku oczyszczania i usuwania z odcinków dróg publicznych o twardej nawierzchni, przechodzących przez obszary o zabudowie ciągłej lub skupionej poza miastami i osiedlami, błota, kurzu, śniegu lub lodu, podlega karze grzywny do 1000 złotych albo karze nagany.

Śnieg w zamówieniach publicznych

Przykładowo GDDKiA corocznie rozpisuje przetargi na zimowe utrzymanie dróg. Tak też na sezon 2020/2021 na swojej stronie internetowej pochwalono się, że: „Jak co roku tysiące pracowników i sprzętu będą pracować w trakcie sezonu zimowego przy utrzymaniu dróg zarządzanych przez GDDKiA. 2500 pojazdów, w tym m.in. pługi, pługosolarki czy pługi wirnikowe, zadba o odśnieżanie dróg krajowych i walkę z oblodzeniem na ponad 20 000 km dróg (dróg krajowych i dodatkowych jezdni, np. dróg serwisowych).”

Przewidywano, że w sezonie zimowym 2020/2021 do zimowego utrzymania zużytych może zostać około 470 tys. ton soli drogowej,  2,3 tys. ton chlorku wapnia oraz 42 tys. ton materiałów uszorstniających – pełen artykuł.

W temacie zamówień można przyjrzeć się orzeczeniom KIO lub RIO, które również zawierają wątki śnieżne i prawdy życiowe.  Tak przykładowo Orzeczenie Regionalnej Komisji Orzekającej z dnia 7 grudnia 2012 r., znak sprawy NDB-5000/Ł/48/2012. W orzeczeniu Komisja uznała, że trudno uznać za nieprzewidywalną sytuację, gdy w miesiącu styczniu ze względu na opady śniegu, wymagane jest wywiezienie śniegu zalegającego na ulicach. Takie zjawiska w sezonie zimowym są charakterystyczne dla strefy klimatycznej, w której leży Polska. Natomiast KIO w wyroku z dnia 7 listopada 2013 r., sygn. KIO 2468/13  sprawdzał stawki VAT na usługę usuwania śniegu. 

Śnieg w prawie cywilnym ¹⁴

Dach budynku nie mieści się w literalnym rozumieniu pojęcia pomieszczenia. Funkcja art. 433 skłania jednak do rozszerzającej interpretacji tego pojęcia i do traktowania dachu jako pomieszczenia ¹⁵. Nie powinno być bowiem różnicy w skutkach prawnych między np. osunięciem się śniegu z tarasu i spadnięciem śniegu z położonego obok niego dachu. Za zajmującego pomieszczenie należy w tym wypadku uznać właściciela budynku.

Wydaje się, że podobnie jak dachy należy traktować rusztowania ustawiane obok budynków (osobą zajmującą pomieszczenie będzie tu przedsiębiorca prowadzący remont budynku). Wykładni rozszerzającej art. 433 nie sprzeciwia się ustanowiona w nim zasada ryzyka. Zasada ta nie może być bowiem na gruncie odpowiedzialności deliktowej traktowana jako wyjątek od zasady winy ¹⁶.

Śnieg w prawie może dotyczyć zarówno prawa administracyjnego jak i prawa cywilnego – np. przy kwestiach odszkodowawczych. Masz pytania, zachęcam do kontaktu.

Masz inne spostrzeżenia o śniegu lub o innych badaniach na jego temat? Podziel się tym w komentarzu na Instagramie lub Facebooku.

Przypisy